問題1

問1

\[ r=\sqrt{x^2+y^2+z^2} \] なので,各偏微分は, \[ \frac{\partial r}{\partial x}=\frac{x}{r},\quad \frac{\partial r}{\partial y}=\frac{y}{r},\quad \frac{\partial r}{\partial z}=\frac{z}{r}. \] したがって, \[ \boxed{\nabla r = \left(\frac{x}{r},\, \frac{y}{r},\, \frac{z}{r}\right).} \]

問2

\[ \boldsymbol{r}=(x,y,z) \] なので, \[ \nabla \cdot \boldsymbol{r}=\frac{\partial x}{\partial x}+\frac{\partial y}{\partial y}+\frac{\partial z}{\partial z}=1+1+1=3. \] よって, \[ \boxed{\nabla \cdot \boldsymbol{r} = 3.} \]

問3

直感的に,位置ベクトル \( \boldsymbol{r} \) は回転成分を持たないので, \[ \nabla \times \boldsymbol{r} = (0,0,0). \] 厳密に各成分を計算しても \[ (\nabla\times \boldsymbol{r})_x = \frac{\partial z}{\partial y} - \frac{\partial y}{\partial z} = 0-0 = 0, \] \[ (\nabla\times \boldsymbol{r})_y = \frac{\partial x}{\partial z} - \frac{\partial z}{\partial x} = 0-0 = 0, \] \[ (\nabla\times \boldsymbol{r})_z = \frac{\partial y}{\partial x} - \frac{\partial x}{\partial y} = 0-0 = 0, \] となる. \[ \boxed{\nabla \times \boldsymbol{r} = (0,0,0).} \]

問4

ベクトル場は, \[ \frac{\boldsymbol{r}}{r^2} = \left(\frac{x}{r^2},\frac{y}{r^2},\frac{z}{r^2}\right), \] ただし,\(r^2 = x^2+y^2+z^2\).
各成分の偏微分を求めると, \[ \frac{\partial}{\partial x}\left(\frac{x}{r^2}\right) = \frac{r^2 - 2x^2}{r^4}. \] \[ \frac{\partial}{\partial y}\left(\frac{y}{r^2}\right) = \frac{r^2 - 2y^2}{r^4}. \] \[ \frac{\partial}{\partial z}\left(\frac{z}{r^2}\right) = \frac{r^2 - 2z^2}{r^4}.\] となる.
分子をまとめると, \[ (r^2-2x^2)+(r^2-2y^2)+(r^2-2z^2) = 3r^2 - 2(x^2+y^2+z^2) = 3r^2 - 2r^2 = r^2. \] よって, \[ \nabla \cdot \left(\frac{\boldsymbol{r}}{r^2}\right) = \frac{r^2}{r^4} = \frac{1}{r^2}. \] \[ \boxed{\nabla \cdot \left(\frac{\boldsymbol{r}}{r^2}\right) = \frac{1}{r^2}.} \]

問題2

ア.\(\to\)成り立つ(任意のベクトル場に対して発散の回転はゼロ)
イ.\(\to\)成り立つ(任意のスカラー場に対して勾配の回転はゼロ)
ウ.\(\to\)成り立たない(\(A \times B = - (B \times A) \))
エ.\(\to\)成り立たない(\(A \cdot B = B \cdot A \))
オ.\(\to\)成り立つ
カ.\(\to\)成り立たない(\(A \times (B \times C) = (A \cdot C)B - (A \cdot B)C\))

問題3

円筒座標を用いる.変数変換は, \[ x=r\cos\theta,\quad y=r\sin\theta,\quad z=z, \] これに対し,ヤコビ行列\(J\)は各成分について偏微分をとって, \[ J = \begin{pmatrix} \frac{\partial x}{\partial r} & \frac{\partial x}{\partial \theta} & \frac{\partial x}{\partial z} \\[1mm] \frac{\partial y}{\partial r} & \frac{\partial y}{\partial \theta} & \frac{\partial y}{\partial z} \\[1mm] \frac{\partial z}{\partial r} & \frac{\partial z}{\partial \theta} & \frac{\partial z}{\partial z} \end{pmatrix}. \] それぞれ計算すると \[ J = \begin{pmatrix} \cos\theta & -r\sin\theta & 0 \\[1mm] \sin\theta & r\cos\theta & 0 \\[1mm] 0 & 0 & 1 \end{pmatrix}. \] 上2行・2列の部分行列の行列式を計算すると, \[ \det \begin{pmatrix} \cos\theta & -r\sin\theta \\[1mm] \sin\theta & r\cos\theta \end{pmatrix} = (\cos\theta)(r\cos\theta) - (-r\sin\theta)(\sin\theta) = r\cos^2\theta + r\sin^2\theta = r(\cos^2\theta+\sin^2\theta)= r. \] 下の\(z\)成分については,1 であり、他の成分は0であるから,全体の行列式は, \[ \det J = r\cdot 1 = r. \] したがって,変数変換による体積要素は, \[ dV = |\det J|\,dr\,d\theta\,dz = r\,dr\,d\theta\,dz. \] 領域\(D\)の条件より,\(r^2\le z\)
固定された\(r\)に対して,\(z\)の下限は\(z=r^2\)となり,上限は\(z=2\)
さらに,\(z=r^2\) となるためには \(r^2\le2\) すなわち\(0\le r\le \sqrt{2},\)
また,角度\(\theta\)は\(0\le\theta\le2\pi\)
したがって,積分は円筒座標で, \[ I=\int_{\theta=0}^{2\pi}\int_{r=0}^{\sqrt{2}}\int_{z=r^2}^{2} z^2\,\Bigl[r\,dz\,dr\,d\theta\Bigr]. \] \(z\)に関する積分は, \[ \int_{z=r^2}^{2} z^2\,dz =\left[\frac{z^3}{3}\right]_{z=r^2}^{2} =\frac{2^3}{3} - \frac{(r^2)^3}{3} =\frac{8}{3}-\frac{r^6}{3} =\frac{8-r^6}{3}. \] よって\(I\)は, \[ I=\int_{\theta=0}^{2\pi}\int_{r=0}^{\sqrt{2}} \frac{8-r^6}{3}\, r\,dr\,d\theta. \] 定数\(\frac{1}{3}\)と\(\theta\)に関する積分を外に出すと, \[ I=\frac{1}{3}\left(\int_{\theta=0}^{2\pi}d\theta\right) \left(\int_{r=0}^{\sqrt{2}} (8r-r^7)\,dr\right) =\frac{2\pi}{3}\int_{r=0}^{\sqrt{2}} (8r-r^7)\,dr. \] \(r\)に関する積分を項ごとに分けて行う.
まず, \[ \int_{0}^{\sqrt{2}} 8r\,dr = 8\left[\frac{r^2}{2}\right]_0^{\sqrt{2}} =8\left(\frac{(\sqrt{2})^2}{2}\right) =8\left(\frac{2}{2}\right) =8. \] 次に, \[ \int_{0}^{\sqrt{2}} r^7\,dr = \left[\frac{r^8}{8}\right]_0^{\sqrt{2}} =\frac{(\sqrt{2})^8}{8} =\frac{16}{8} =2. \] よって, \[ \int_{0}^{\sqrt{2}} (8r-r^7)\,dr = 8-2=6. \] これを\(I\)に代入すると, \[ I=\frac{2\pi}{3}\times 6 = 4\pi. \] \[ \boxed{\iiint_D z^2\,dxdydz = 4\pi.} \]